Merhaba, Dünya
Artık Rust'ı yüklediğinize göre ilk Rust programımızı yazabiliriz. Yeni bir programlama dilini öğrenme aşamasında Merhaba, dünya! çıktısını ekrana yazdırmak neredeyse gelenek haline geldiğinden biz de burada bu geleneğe uyacağız.
Not: Bu kitap komut satırı hakkında temel düzeyde bilgi sahibi olduğunuzu varsayar. Bununla birlikte Rust, kodlarınızı nasıl düzenleyeceğinize, hangi araçları kullanacağınıza veya onları nereye kaydedeceğinize karışmadığından, dilerseniz komut satırı yerine aşina olduğunuz veya tercih ettiğiniz entegre geliştirme ortamınızı (IDE) kullanabilirsiniz. Son zamanlarda Rust ekibi farklı IDE'ler ile entegrasyonu iyileştirmeye odaklandığından artık birçok IDE belli düzeylerde dil desteği sağlıyor. Tercih ettiğiniz IDE'nin yeterli dil desteği sağlayıp sağlamadığını IDE belgelerinden kontrol edebilirsiniz.
Bir Proje Dizini Oluşturmak
Öncelikle işe Rust kodlarımızı saklayacağımız bir proje dizini oluşturarak başlayalım. Rust için kodunuzu nerede sakladığınız önemli olmamakla beraber, bu kitapta yer alan alıştırma ve projeler için ana dizininizde (linux için Home)yeni bir projeler dizini oluşturup tüm çalışmalarınızı orada depolamanızı öneririz.
Ana dizinde "Merhaba, dünya" projesinin saklanacağı projeler dizinin oluşturabilmek için bir terminal penceresi açarak sırasıyla aşağıdaki komutları uygulayalım.
Linux, macOS ve Windows PowerShell için aşağıdaki komutları girin:
$ mkdir ~/projeler
$ cd ~/projeler
$ mkdir merhaba_dunya
$ cd merhaba_dunya
Windows CMD içinse şu komutları girin:
> mkdir "%USERPROFILE%\projeler"
> cd /d "%USERPROFILE%\projeler"
> mkdir merhaba_dunya
> cd merhaba_dunya
Bir Rust Programı Yazmak ve Çalıştırmak
Şimdi yeni bir kaynak dosyası oluşturun ve bunu main.rs olarak isimlendirin. Rust dosyaları daima .rs uzantısıyla sonlanır. Dosyalarınızı birden fazla kelime ile adlandırıyorsanız, bu adları alt_çizgi kullanarak birbirinden ayırın. Örneğin merhabadunya.rs yerine merhaba_dunya.rs'yi teercih edin.
Az önce oluşturduğunuz main.rs dosyasını açarak Örnek 1-1'de yer alan kod satırlarını dosyanıza ekleyin:
Dosya adı: main.rs
fn main() { println!("Merhaba, dünya!"); }
Örnek 1-1: Ekrana "Merhaba, dünya!" yazdıran bir program.
Dosyanızı kaydedip terminal penceresine geri dönün. Programımızı Linux veya macOS üzerinde derleyip çalıştırabilmek için aşağıdaki komutları uygulayalım:
$ rustc main.rs
$ ./main
Merhaba, dünya!
Windows kullanıyorsanız ./main yerine .\main.exe komutunu kullanmanız gerekir:
> rustc main.rs
> .\main.exe
Merhaba, dünya!
Kullandığınız işletim sisteminden bağımsız olarak, terminalinizde Merhaba, dünya! çıktısını görüyor olmalısınız. Bu çıktıyı görmüyorsanız, yardım için kurulum bölümündeki "Sorun Giderme" başlığına göz atın.
Eğer Merhaba, dünya! satırını görüyorsanız tebrikler, bu sizin bir Rust programı yazdığınıza gösterir! Bir programcısı olarak aramıza hoş geldiniz.
Bir Rust Programının Anatomisi
Ekranımıza Merhaba, dünya! yazısını bastıran programda neler olup bittiğine daha yakından bakalım. Bulmacanın ilk parçası aşağıdadır:
fn main() { println!("Merhaba, dünya!"); }
Rust'ta bu satırlar bir işlevi tanımlar. Çalıştırılabilir tüm rust programlarında bulunan main işlevi, programın işletilen ilk kodu olması bakımından özel bir konumdadır. İlk satır parametre almayan ve hiçbir şey döndürmeyen işlev adını main olarak bildirir. Eğer işleve parametre iletecek olsaydık, bu parametreleri () parantezin içine koymamız gerekirdi.
Ayrıca işlev gövdesinin süslü parantezlerle {} sarıldığıba dikkat edin. Rust'ta işlev gövdeleri bu süslü parantezler içine alınmak zorundadır. Girişi gösteren ilk süslü parantezi, işlev bildirimiyle aynı satıra yerleştirip bildirim ile aralarında bir boşluk bırakmak Rust'ın standart yazım biçimidir.
Rust projelerinde standart yazım biçimine bağlı kalmak ve kodlarınızı belirli bir şekilde biçimlendirmek için rustfmt adındaki otomatik biçimlendirme aracını kullanabilirsiniz. Bu araç Rust ekibi tarafından tıpkı rustc gibi standart Rust dağıtımına dahil edildiğinden, halihazırda bilgisayarınızda kurulu olmalıdır. Daha fazla ayrıntı için çevrimiçi belgelere başvurabilirsiniz.
Gövdesi süslü parantezler ile sarmalanmış olan main işlevinin içinde aşağıdaki kod satırı bulunur.
fn main() { println!("Merhaba, dünya!"); }
Bu küçük programdaki tüm işi üstlenerek metni ekrana yazdıran bu satırda dikkat edilmesi gereken dört önemli ayrıntı vardır.
İlki: Rust stili girintilerde bir sekme (tab) yerine dört boşluk (space) kullanılır.
İkincisi: println! terimi bir Rust makrosu çağırır. Eğer burada bir işlev çağrısı yapılıyor olsaydı, println! yerine (! olmadan) println yazılmış olacaktı. Rust makrolarını 19. bölümde ayrıntılarıyla inceleyeceğiz. Ancak şimdilik ! işaretininin normal bir işlev çağrısı değil, işlevler ile aynı kurallara uymayan bir makro çağrısı anlamına geldiğini bilmeniz yeterlidir.
Üçüncüsü: "Merhaba, dünya!" olarak gördüğünüz dizgi, println! makrosuna argüman olarak geçirildiğinde ekrana yazdırılır.
Ve sonuncusu: Satırın noktalı virgül (;) ile bitiyor olması, bu ifadenin bittiğini ve bir sonrakinin başlamaya hazır olduğunu bildirir. Rust kodlarındaki pek çok satır noktalı virgül ile biter.
Derlemek ve Çalıştırmak Ayrı Birer Adımdır
Az önce oluşturduğunuz yeni programınızın çalışma sürecindeki adımlarını incelelim
Bir Rust programı çalıştırılmadan önce Rust derleyicisi kullanılarak ve rustc komutuna aşağıdaki gibi kaynak dosyası adı verilerek derlenmelidir:
$ rustc main.rs
C veya C++ dillerine aşinaysanız, bu işlemin gcc veya clang ile benzeştiğini fark edeceksiniz. Başarıyla gerçekleşen bir derlemenin ardından Rust çalıştırılabilir ikili (binary) bir dosya üretecektir.
Bu çalıştırılabilir dosyaya, Linux, macOS veya Windows PowerShell sistemlerinde, dizin içindeyken terminalinize ls komutu girerek ulaşabilirsiniz. Linux ve macOS sistemlerinde aynı dizinde iki adet dosya görünürken, Windows PowerShell'de CMD kullanıldığında üç dosya görüntülenecektir.
$ ls
main main.rs
Eğer Windows üzerinde CMD kullanıyorsanız aşağıdaki komutu girmeniz gereklidir:
> dir /B %= Buradaki /B seçeneği yalnızca dosya isimlerinin görüntülenmesini sağlar =%
main.exe
main.pdb
main.rs
Her iki durumda da .rs uzantılı bir kaynak kodu dosyası, (windows'ta main.exe olarak ancak diğer platformlarda sadece main olarak görünen) çalıştırılabilir ikili dosya, Windows için ek olarak hata ayıklama bilgilerini içeren .pdb uzantılı birer dosya gösterilecektir.
Bu dizinde çalıştırılabilir halde bulunan main ya da main.exe dosyasını aşağıdaki gibi kullanarak işletebilirsiniz:
$ ./main # ya da windows için .\main.exe
Eğer main.rs dosyanız "Merhaba, dünya!" programınızı içeriyorsa terminalinize "Merhaba, dünya!" metni yazdıracaktır.
Programlama tecrübeniz Ruby, Python veya JavaScript gibi dinamik dillerden oluşuyorsa bu programın ayrı adımlar halinde derleyip çalıştırılmasına alışkın olmayabilirsiniz. Ancak Rust ahead-of-time compiled (öncesinde derlenmiş) bir dildir. Bu derlenmiş bir Rust programının yürütülebilir dosyasının dağıtılabileceği ve dağıtılan bu dosyanın Rust kurulumuna ihtiyaç duymadan çalıştırılabileceği anlamına gelir. Ancak bir rb, .py, veya .js dosyası dağıttığınızda bu dosyanın kullanılacağı ortamda bir Ruby, Python veya JavaScript uygulamasının yüklü olması gerekir. Bununla birlikte bu dillerden biriyle yazılmış olan bir programı çalıştırabilmek için yalnızca bir komutun kullanılması yeterlidir. Dil tasarımında her şey bir değiş tokuştur.
Her ne kadar basit programların rustc ile derlenmesi yeterliymiş gibi görünse de projeniz büyüdükçe seçeneklerin tümünü yönetmek ve kodun dağıtılmasının kolaylaştırmak isteyeceksiniz. Sonraki bölümde sizi gerçek dünyada daha sık kullanılan ve daha karmaşık Rust programları yazmanıza yardım edecek olacak Cargo aracıyla tanıştıracağız.